رسم و رسوم مردم بهبهان برای عید نوروز
به قلم معصومه جعفری اصل
اسفند که می آید، ترانه ی “بوی عیدی از زنده یاد فرهاد” در ذهن همه ی مردم ایران، نوید فرا رسیدن بهار و عید نوروز را می دهد و شور و ولوله ی عجیبی در همه به وجود می آید که باعث شادابی و طراوت می شود:
بوی عیدی بوی توپ بوی کاغذ رنگی ♩♬♫
بوی تند ماهی دودی وسط سفره نو بوی یاس جانماز ترمه مادربزرگ♩♬♫
با اینا زمستونو سر می کنم با اینا خستگیمو در می کنم ♩♬♫
شادی شکستن قلک پول وحشت کم شدن سکه عیدی ♩♬♫
از شمردن زیاد بوی اسکناس تا نخرده لای کتاب ♩♬♫
با اینا زمستونو سر می کنم با اینا خستگیمو در می کنم
……
بهار و نوروز برای مردمان ایران زمین بسیار مهم و خاطره انگیز است، لذا قبل از رسیدن عید رسم و رسومی انجام می شود تا این مهم به بهترین شکلش انجام پذیرد. وقتی که رسمی دارای قدمت می شود، تبدیل به سنت شده و هر سنت نیز آداب و رسومی دارد. در شهرستان بهبهان به مانند سایر شهرهای کشور آداب و رسومی از اسفند ماه تا چهاردهم فروردین انجام می شود که بخشی از آنها را در زیر توضیح می دهم:

خانه‌ تکانی
به شستن فرش‌ها و لباس‌ها و منزل، تعمیر کردن ابزارهای خراب، خرید لوازم و لباس نو و … که به مناسبت فرا رسیدن نوروز صورت می‌گیرد، خانه تکانی گویند که معمولا سه تا چهار هفته طول می‌کشد و باید تمام وسیله‌هایی که در خانه است جابه‌جا، تمیز و تعمیر بشوند و دوباره در جای خود قرار بگیرند. بعضی از وسیله‌های سنگین وزن مثل؛ فرش‌ها، تابلوها، پرده‌ها و وسیله‌های دیگر فقط سالی یک‌بار، آن هم در خانه‌تکانی نوروزی جا به جا و تمیز می‌شوند. بهترین محل برای خرید کفش و لباس و پرده در بهبهان، بازار خروار می باشد که از قدیم تا به حال برای اهالی شهر، حس خوب خرید و خاطرات قدیم را زنده نگه می دارد.

کاشتن سبزه
اسفند ماه، هنگام کاشتن دانه و غلّه است و کاشتن«سبزه‌ی عید» به صورت نمادین، از روزگاران کهن، در همه‌ی خانه‌ها و خانواده‌های ایرانی مرسوم بوده است. در ایران کهن، بیست و پنج روز پیش از نوروز، در میدان شهر، دوازده ستون از خشت خام برپا می‌کردند؛ یک ستون گندم، یک ستون جو، و به ترتیب برنج، باقلا، ارزن، ذرت، لوبیا، نخود، گنجد، عدس و ماش می‌کاشتند. در بهبهان هم رسم بر این است که دو هفته پیش از نوروز، در ظرف‌های کوچک و بزرگ، کاسه، بشقاب، پشت کوزه؛ دانه‌هایی چون گندم، عدس، ماش، تره شاهی و … می‌کارند تا در روز طبیعت یا همان سیزده به در، این سبزه ها را به دامان طبیعت همچون دره گرمابه و شیرعلی و رودخانه های خیرآباد و مارون رها شوند.

پخت خوراکی های مخصوص عید
علاوه بر سمنو که در همه ی ایران پخته می شود، در بهبهان و توسط زنان و در یک دورهمی معمولا شبانه، به پخت نان شیرین مبادرت می شود. نان های ‌شیرینی که مردم برای سفره‌های هفت‌سین خود آماده کرده‌بودند، در صحرا رفتن های هر روزه و خصوصا سیزده به در استفاده می شود که بهبهانی ها شیرینی آن را برای دفع نحسی‌ها مؤثر می‌دانسته‌اند. از آنجا که بهبهان محل مناسبی برای کشت انواع محصولات کشاورزیست و سبزیجات و باقلاهای بسیار خوبی در آن به عمل می آید، یکی از غذاهای بسیار پر طرفدار در ایام پیش از عید تا بعد از عید، غذاییست بنام “شِوِت بُقُلَه(شوید باقلا پلو) که با سبزیجات کاشت بهبهان و ماست گوسفندی اعلا که با سیر مخلوط شده و اصطلاحا *سیرماست* نامیده می شود میل می گردد” و بسیار مقبول نظر مردم بهبهان است. کاهوی بهبهان هم در ایام عید و سفره ی هفت سین و صحرا رفتن های هر روزه، مصرف بسیار بالایی دارد. در بهبهان به دلیل نزدیکی به خلیج فارس، ماهی و میگو مصرف خیلی خوبی دارد و به همین دلیل خوراک سبزی پلو ماهی معروف شب عید ایرانی ها، در شهرستان بهبهان با برنج چمپای محلی و شوید ناب کاشت شهر و ماهی های وارداتی از بنادری چون هندیجان و دیلم و… طبخ می شود که بسیار خوشمزه و باب دندان می باشد.
جامعه ی بهبهان مبتنی بر اقتصاد کشاورزی و دام پروری بوده‌ و به همین دلیل، مردم بهبهان در صبح روز سیزده‌ به در، شیربرنج تهیه کرده و مصرف می‌کرده‌اند. اطراف بهبهان را جالیزهای کشاورزی برای کاشت سبزیجات در بر گرفته ‌است؛ قدیم ها غذای اصلی مردم در سیزده‌بدر، سبزیجات به خصوص کاهو و پیازچه در کنار ماست و نان شیرین بوده‌ است. دلیل اصلی وجود کاهو و پیازچه در سفره‌های بهبهانی در این روز به این دلیل بوده که آخرین روزهای برداشت این دو سبزی در بهبهان، همین ایام بوده و پس از آن دیگر در این شهرستان قابل برداشت نبوده و از بین می‌روند.

پنج‌ شنبه‌ی آخر سال
یکی از رسوم ایرانی ها و مردم بهبهان قبل از عید نوروز، زیارت اهل قبور است؛ به ویژه خانواده‌هایی که در طول سال، عزیزی را از دست داده‌اند. مرقد مطهر امام زادگانی چون شاه فضل، امام زاده حیدر و شاهزاده حسین و شاه میر عالی حسین و …. زیارت و شستشوی قبور شهدای جنگ تحمیلی و اموات خانواده ها در پنج‌شنبه و نیز روز پیش از نوروز و بامداد نخستین روز سال، رسمی متداول در شهرستان بهبهان است.

روز اول عید و سفره‌ی هفت‌ سین و بازار عیدیا یا “بی خرجه
جمع شدن همه‌ی اعضای خانواده در موقع سال تحویل در کنار سفره‌ی هفت‌سین از رسم‌ها و باورهای قدیمی است. در سفره‌های هفت‌سین، هفت روییدنی خوراکی قرار دارد که نام‌آنها با حرف«س» آغاز می‌شود، مانند؛ سیب، سبزه، سنجد، سماق، سیر، سرکه، سمنو و مانند اینها که نماد فراوانی فرآورده‌های کشاورزی است. علاوه بر آن، قرآن، آینه، شمع، تخم‌مرغ رنگ شده، ماهی قرمز، نان و سبزی، گلاب، گل، سکه نیز زینت بخش سفره‌ی هفت‌سین است که در بیشتر خانه‌ها تا روز سیزده پهن است. یکی از آداب و رسوم بهبهانی ها در روز اول بهار، رفتن به بازاریست به نام عیدیا. عیدیا به معنی ‘عیدی‎ها’ بازاری مختص کودکان است. ریشه ی این رسم در متون تاریخی و کهن آمده و نشان‎دهنده عمق دیرینگی این رسم در بهبهان است و برگزاری آن، نشان دهنده ی اهمیتی است که ایرانیان به کودکان می‌دادند و همچنین درایت آنان برای حفظ سنت نیکوی نوروز از طریق آموزش عملی به کودکان در قالب بازی و جشن را نشان می‌دهد. این رسم ‎جا مانده از قدیم، معمولا هر سال در نخستین روز از سال نو در محل میدانی بی‎بی‎ خدیجه به‌صورت دست فروشی انواع عروسک، اسباب‎بازی، تنقلات، پوشاک و غیره توسط فروشندگان برگزار می‌شود.

آداب و رسوم مردم بهبهان در روز سیزده به در
از آنجا که روز سیزدهم فروردین در عمق تاریخ ایران و بهبهان، روز خوبی نبوده و آن را نحس می‌دانسته‌اند، پیدا کرده و ضمن تبدیل شدن به یک سنت؛ دارای آداب و رسوم خاصی در میان مردم شهرشده است. کلا هر روز در بین تعطیلات نوروزی، از ابتدا تا سیزدهم فروردین، دارای آداب و رسوم خاصی در میان مردم داشته که این رسوم در سیزده ‌به در و با درکردن نحسی‌ها و با پناه ‌آوردن به طبیعت به اتمام می‌رسیده ‌است. زنان در پسین روز دوازدهم فروردین به امام زاده‌های سطح شهر بهبهان رفته؛ برای داشتن سالی خوب و سرشار از موفقیت دعا و نذر می‌کردند و در صبح روز سیزدهم نیز حمام کرده و پاکیزگی را یکی از آداب اصلی این روز می‌دانسته‌اند. در روز سیزدهم فروردین، مردم بهبهان نیز همچون دیگر مردم سراسر کشور، به دامن طبیعت می روند و از آنجا که در این شهرستان رودخانه های پرآب مارون و خیرآباد وجود دارند، اهالی شهر سبزه های خود را که نگه داشته بودند را به منظور گره خوردن رویش و روشنایی سبزه و آب و به دلیل تقدس آب در ایران باستان و اسلام، به رودخانه انداخته و آن را به دست آب می‌سپارند. یکی از کارهایی که در این سال‌ها نسبت به گذشته‌های دور بیشتر به چشم می‌آید، برپا کردن چادر توسط خانواده‌های بهبهانی در روزهای قبل از سیزده ‌به در و ماندن در آن به صورت شبانه‌روزی است که در گویش بهبهانی به آن “شو خوس یا شب خواب” می‌گویند. این اقدام در گذشته و تاریخ بهبهان کمتر از حال بوده و تنها برخی از جوانان با رفتن به اشکفت‌های طبیعی این کار را انجام می‌دادند که دلیل این امر نیز سرمای زیاد هوا در این ایام بهبهان برخلاف این سال‌ها بوده ‌است. بهبهانی ها در حال حاضر تحت هر شرایطی و بی تفاوت از شرایط جوی، سعی می‌کنند از روزهای پیش از سیزده‌ به در به دامان طبیعت رفته و ضمن استفاده از تعطیلات خود و هوای مطبوع بهاری، در هر سنی گرد هم جمع شده و شب‌ها را در چادرها و طبیعت سپری کنند. پایان این روزها و تعطیلات، عصر روز سیزده ‌به در بوده که در قدیم به دلیل پیاده رفتن مردم به طبیعت، همه پس از رسیدن به منازل خود، به رختخواب‌ها رفته و استراحت می‌کرده‌اند که امروزه نیز این موضوع تغییر کرده و گاهی اوقات تا پاسی از شب، مردم در طبیعت مانده و از آخرین لحظات تعطیلات نوروزی نیز استفاده می‌کنند.
_در پایان، با آروزی سالی پر از خیر و برکت و شادی برای همه ی مردم دنیا و به دلیل این که اسفند سال ۱۳۹۸ مصادف است با ورود پدیده ی ناشناخته و شومی به نام”کرونا ویروس”، برای سلامتی بیماران و همه ی مردم ایران و جهان دعا کرده؛ آرزوی سالی پر از نشاط و شادی همراه با صلح را برای تمام مردم دنیا مسالت دارم