پیشینه تاریخی ارجان

این منطقه در زمان حکومت ایلامیان از مراکز قدرت و با اهمیت به شمار می رفت ، به گونه ای که با یافتن آثار گوناگون و نیز آرامگاه منسوب به کیدین هوتران فرمانروای عیلامی این امر بیشتر آشکار شده است .

ارجان Arrjanیا ارگان Arganشهر قدیم فارس ، برحاشیه رود مارون نزدیک شهر بهبهان واقع است . در زمان ساسانیان استان پارس به پنج کوره یا خره ( ناحیه ) بخش می شد . کوره استخر ، اردشیر خوره ، دارابگرد، بیشاپور و ارّجان ، کوره ارگان یا ارّجان سمت مغرب فارس یعنی بهبهان تا گناوه را شامل می شده است .

در هر حال نام ارجان از شهر قدیمی تری گرفته شده است . به قول جغرافی دانان اسلامی ارجان تا پایان قرن هفتم قمری مرکز ایالتی به همین نام در غربی ترین ایالات پنجگانه فارس بوده است . و شهر ارجان را شهری وسیع ، آباد و دارای بازارهای عالی  گفته اند . شهر در قرن هفتم مورد حملات و تاراج اسماعیلیان واقع شد و سرانجام بدست آنان افتاد و دیگر رونق نگرفت و مردم آن به شهر مجاور یعنی بهبهان کوچیدند .

در سال ۱۳۶۱ خورشیدی ، در هنگام خاک برداری از این محل و در ده کیلو متری شمال بهبهان دخمه هایی پیدا شد که مربوط  به آرامگاهی از تمدن عیلام بود . یافته های تازه و اشیاء نفیس و گران بهایی که از داخل آن به دست آمد، شور و هیجانی در میان محافل علمی به وجود آورد . باستان شناسان در این آرامگاه به تابوت برنزی Uشکلی برخوردند ، که درون و بیرون آن اشیاء مختلفی قرار داشت . اشیائی که علاوه بر اسکلت درون تابوت ، عبارت بودند از : یک حلقه طلایی ، نود و هشت دکمه طلایی ،  یک خنجر ، تکه های پارچه  و یک میله نقره ای . دیگر یافته ها از بیرون تابوت بدست آمد و شامل : یک پایه برنزی ، یک چراغ برنزی ، یک تنگ نقره ای ، یک تنگ برنزی ، یک ساغر برنزی و ده ظرف استوانه ای شکل برنزی بود .

جام ارجان

اندازه قطر دهانه این جام بزرگ که به جام زندگی نیز معروف است . ۵/۴۳ سانتی متر و عمق آن ۵/۸ سانتی متر است . درون ظرف با ظرافت و استادی از نگاره های گوناگون منقوش شده است به طوری که تمام ظرف را دربرگرفته است .

بررسی و شناخت این نگاره ها نیاز به مطالعات وسیع در زمینه های مختلف دارد ، متاسفانه قسمتی از این نقوش از بین رفته  و  پاک شده و نامشخص است و این امر شناسایی بهتر نگاره ها و ارتباط آن ها به همدیگر را دشوار می کند . اما با تلاش کارشناسان بیشتر این نگاره ها شناساسی شده اند .

تحلیل نگاره های جام ارجان

همان گونه که در تصویر (۱) آمده ، نگاره های این ظرف در پنج نوار و یک بخش میانی نقش شده است ، که هر نوار توسط زنجیره ای از نوار دیگر جدا شده است . پهنای نوارها از لبه ظرف به مرکز آن پیوسته کمتر می شود . و در مرکز ظرف نقش    کل ۱۶ برگی دیده می شود . نگاره هایی زنجیره ای نیز به صورت گیس بافت و قیطانی سه گانه درهم تابیده درمیان نوارها نقش  شده اند.

نگاره های نوار اول : این نوار بیرونی ترین نوار جام است که بیشترین نگاره ها در آن قرار دارند . به طور کلی این نوار دارای  دو صحنه است .

 نگاره های صحنه یکم ؛ شامل :

–         نگاره های طبیعی ، درختان ، صخره های پولکی شکل

–         صحنه های میهمانی آئینی با نقش دوزن و دو مرد در طرفین میز با دو کوزه بر روى آن .

–         حالت نوشیدن احتمالی شاه از ساغر

–         صحنه نوازندگان در پرتو نور خورشید .

صحنه دوم :

تصویر مرد ، احتمالا ً شاه ، به همراه اسب و گل لوتوس در آن

ارابه دو اسب با دو سوار همراه دو حیوان

هفت مرد در حال حمل حیوانات گوناگون از جمله غزال ، شیر ، قوچ ، بزکوهی و آهو

نوار دوم : این نوار شامل دو صحنه اصلی است که در طرفین نقش قلعه ای قرار گرفته اند و هر دو صحنه به نیزاری ختم می شوند. قلعه از یک برج اصلی به دروازه ورودی و چهار برج فرعی در طرفین آن تشکیل شده است . برج و بالای قلعه با روزنه های محل پرتاب تیر تزئین شده اند .

– درسمت راست قلعه ، صحنه ای که از نیزار و با نقش دوحیوان چهار پا ، احتمالاً اسب ، آغاز می شود .

– مرد کمان دار با وسیله ای گرز مانند در پی ارابه ای حامل سه نفر

– به آب انداختن قایق

صحنه دوم :

صحنه به تخت نشستن قاضی ( مجلس قضاوت ؟)

تنبیه و گوشمالی اسرای دست بسته

صحنه نخلستان و جمع آوری خرما و حصیر بافی

صحنه رقص و یا نوعی زورآزمایی دو مرد که هر یک با یک دست پای خود را گرفته اند .

صحنه شکار و صید پرندگان

نوار سوم: نقوش این نوار که تماماً بیان کننده یک ماجرا می باشند ، مراسم آوردن هدایا به حضور شاه را نشان می دهد .

نوار چهارم : نقوش این نوار عمدتاً چهار صحنه گوناگون را که در ارتباط با یکدیگرند نشان می دهد . ( تصویر ۲)

به تخت نشستن پادشاه

میهمانی پادشاه

انجام حرکات ورزشی توسط ۱۲ نفر

( بالانس زدن ، پل زدن و سه صحنه آکروباتیک )

صحنه نوازندگان در حال نواختن چنگ

صحنه پخت و پز خبازی

نوار پنجم : نگاره های این نوار حرکت به سمت چپ شیرو گاو را به دنبال هم نشان می دهد که در سرتاسر نوار تکرار شده اند .

بخش میانی جام با نگاره گل لوتوس با ۱۶ برگ، آراسته شده است ( تصویر ۳) .

نگاره های ورزشی جام ارجان

شماری از این نگاره ها به برگزاری مراسم های آیینی و اجرای حرکات ورزشی اختصاص دارد . این نگاره ها در نوار چهارم جام ارّجان قرار دارند . اکنون برای مطالعه بیشتر به آن ها اشاره می شود . ( تصویر ۴ )

تصویر (۵) یک گروه ورزشی متشکل از سه نفر که دو نفر در حالی که شیی ای تخته مانند ( ریسمان) را در دست گرفته اند و نفر سوم در حال راه رفتن و انجام حرکات ورزشی بر روی  آن است بدیهی است  انجام دادن این حرکات نیاز به حفظ  تعادل ، تمرکز و قدرت بدنی در سطح بالایی دارد .

در تصویر (۶) این نگاره نیز به صورت گروهی ( سه نفر) و ترکیبی اجرا می شود ؛ یکی از افراد گروه پاهای خود را بر روی   دو تکه چوب گذاشته ( متصل کرده ) در حال راه رفتن است . به نظر می رسد دو نفر دیگر در حفظ تعادل به او کمک می کنند ، شاید هم بخشی از بازی گرفتن و یا دادن چوب ها به دست او باشد .

در تصویر (۷ ) این نگاره در نوار دوم جام نقش شده است و دو مرد را نشان می دهد در حالی که ، هر یک از   آن ها یکی از   پاهای خود را گرفته و با حالت لی لی با رقیب مقابل در حال زورآزمایی  است . امروزه این گونه مسابقات زورآزمایی درمیان جوامع روستایی به اشکال گوناگون دیده می شود . با توجه به نوع پوشاک به کار رفته در این نگاره ، با آنچه درمیان ورزشکاران ورزش های باستانی موسوم است . شباهت دارد . این ورزش ترکیبی از قدرت بدنی ، تمرکز ذهنی و حفظ تعادل است . بدیهی است که ، ورزشکاران برای برنده شدن باید واجد این ویژگی ها باشند .

تصویر (۸) حالت مردی را نشان می دهد که شیی ای را پرتاب می کند . این نگاره چگونگی پرتاب یک نیزه را نمایش می دهد .

در تصویر (۹) این نگاره در نوار سوم جای دارد و مردی را نشان می دهد که افسار اسب را می کشد . این نگاره یادآور سنت پرورس اسب در هزاره اول پیش از میلاد ، در ایران است و همچنان که می دانیم یاری گر انسان در زندگی روزمره ، جنگ ها ، سوارکاری و … است .

تصویر (۱۰) به آب انداختن قایق را نشان می دهد ، این نگاره به طور ناقص به جا مانده است . ولی گروهی از افراد را نشان می دهد در حالی که به همدیگر کمک می کنند تا قایقی را به آب اندازند .

تصویر (۱۱) ، این نگاره در اولین نوار جام ارّجان منقوش شده و تصویر یک ارابه با دو اسب را نشان می دهد . ارابه رانان دو  نفر هستند که یکی از آن ها سکان هدایت ارابه را بر عهده دارد و دیگری حیوانات شکار شده را نگه داشته است . این نگاره  شاید نشان دهند بخشی از یک مسابقه باشد که طی آن افراد ضمن شکار حیوانات باید به سرعت خود را به خط پایان برسانند .  بدیهی است که این رقابت هیجان انگیز دو نفره علاوه بر چیره دستی در شکار ، تیراندازی و تمرکز ، نیاز به مهارت در ارابه رانی دارد .